1999 Marmara Depremi’nden kısa bir süre sonra, olası İstanbul depremi tartışılmaya başlandı.Herkes şaşkındı.&nbsp;Bir yanda yıkılan Marmara kentleri, diğer yanda İstanbul için konuşulan felaket senaryoları.Deprem uzmanları, 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinin hemen ardından, başta Hatay olmak üzere deprem kentlerindeki yıkımın büyüklüğünü ve depremin ardından yaşanan kaosu işaret ederek yeniden uyardılar:“Artık zaman kalmadı.”Yaklaşan yerel seçimler öncesi, özellikle İstanbul adayları, depremi de vaatleri arasında ilk sıralara koyuyor. İktidarın dilinde de muhalefetin dilinde de deprem var. Ancak tablo, çok da umut verici değil.Marmara Depremi’nden kısa süre sonra, depremde en büyük yıkımın görüldüğü merkezlerden Yalova’da görev yapan, dönemin önemli deprem soruşturmalarını yürüten Savcı Abdullatif Çakır, Milliyet gazetesine çarpıcı açıklamalar yaptı:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(9, 9, 9); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(9, 9, 9); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Depremde sorumlu devlet ve sistem. Bütün hükümetler ve bakanlar. Bizim soruşturmamızda yasalar karşısında suçlu olanlar cezalarını bulacak. Ancak bu hiçbir şekilde yapılanların karşılığı olmayacak. Yaptığımız soruşturmada bunun gereğini yapamıyoruz. Siyasiler için bir şey yapmamız mümkün değil. Siyasilerin sorumluluğu politika belirleme açısından görünüyor. Deprem yönetmeliği var. Her depremden sonra yenilenmiş, müeyyideler iki katına çıkarılmış. Daha baştan oturup uygun bir yönetmelik hazırlanmamış. Biz yıkılan binada bilirkişiyle inceleme yapıyoruz. Büyük aksaklıklar var. Kanca demirleri bile olmayan binalar var. Betonu sulamadığı için yakanlar, aralıkları geniş tutanlar... Ancak yapıldığı dönemdeki deprem yönetmeliğine harfi harfine uygun. Son yönetmeliğe göre ise açığı var. Şimdi dava açıyoruz. Mahkemelerin sonucunu etkilemek istemiyorum. Ancak eğer haklarında dava açılanların yüzde 80'i beraat ederse kimse şaşırmasın. Bunda ne yasaların ne hukukçuların ne de Türk adaletinin suçu var. Suçlu ortada. Biz Türk Ceza Kanunu'nun 455/2. maddesinden dava açıyoruz. Yani tedbirsizlik, acemilik, dikkatsizlik nedeniyle çok sayıda kişinin ölümüne neden olmaktan. Yasa 'verilecek ceza, kusur oranına göre indirime uğrar' diyor. Yani 8'de 8 suçlu bulunsalar bile 4-10 yıl arasında hapis cezası istenecek.”</blockquote>Aradan dört yıl geçti. Bingöl depreminde yıkılan binalar, okullar, İstanbul depremini ve Türkiye’nin birçok kentinde çok şiddetli depremler olabileceği gerçeğini yeniden anımsattı. Çakır, dört yıl sonra da yine Milliyet gazetesinde uyarılarda bulundu:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(9, 9, 9); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(9, 9, 9); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bizde bu işlerde herkes suçlu aslında. Vatandaş, tek katlı binasına, yasaya aykırı olmasına rağmen kat çıkmak için belediyede rüşvet verir. Belediye buna onay verir. Sonra bina yıkılır. Müteahhit yaptığı kamu binasının onaylanması için kontrolör mühendise rüşvet verir. Kontrolör binayı onaylar, bina yıkılır. Müteahhitte bina yapma koşulu olarak ne eğitim ne iş bitirme aranır. Gider bir mühendisle anlaşır, bina yapar. Bina yıkılır. Mühendis gidip bir müteahhitle anlaşamazsa işsiz kalır. Şimdi kim suçlu? Sorun toplumsal bilincimizde sanırım. Deprem davalarından net bir sonuç alınamadığı için caydırıcılık sağlanamadı. Davalarda hâlâ görüş birliği yok. Biz o dönemde dosyaları İstanbul Teknik Üniversitesi’ne göndermiştik. Bilirkişiler, bazı dosyalarda müteahhit, bazılarında kamu suçlu gibi görüş bildirmişti. Sonra Sakarya Üniversitesi ‘Bu tabii afettir’ diye görüş bildirmiş. O konuda bile görüş birliği yok. Suçlu devlet ve sistem. Sistem doğru kurulmadıkça, aynı hatalar tekrarlandıkça bunlar yaşanmaya devam edecek."</blockquote>Hafıza değerli.Savcı Çakır’ın ardından #tarih dergisinde Mart 2023’te yayımlanan haberdeki hafızaya dikkat çekmekte fayda var.“Risk hattındaki Yalova ve ovaya inşaat yapanlar” başlıklı <a fr-original-style="" href="https://tarihdergi.com/risk-hattindaki-yalova-ve-ovaya-insaat-yapanlar/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">yazıda</a>, 1965’te Yalova’nın İstanbul’a bağlı olduğu dönemde şehir planını çizen Mimar Ersen Gürsel’in 1999 depreminden sonra ilçenin nüfusunun 78 bin kişi olduğunu öğrenince yaşadığı şaşkınlık anımsatılmıştı.Gürsel şaşırmıştı zira, şehir planını çizdiği dönemde, ilçenin 20 yıl sonra 15 bin kişi olması tasarlanan nüfusunu kente zor sığdırmıştı. Tek katlı olarak planladığı kentteki yapıların plan değiştirilerek çift katlı olarak imarına izin verilmesinin ardından nüfusun artacağını öngörmüştü ancak 78 bin kişinin Yalova’ya nasıl sığdığını anlamamıştı.Bu bilgiler ışığında bugünkü deprem çalışmalarına bakmakta fayda var. Ancak deprem çalışmaları denilince akla önce bina güçlendirme ya da binaların yıkılarak yenisinin yapılması geliyor sadece. Peki bu binalar gerçekten depreme karşı bizi koruyacak mı?Ilgım Apartmanı, Hatay’da yıkılan, 85 kişinin yaşamını yitirdiği, depremin simge binalarından. Simge binalardan biri, zira bu apartman 2017’de yeni deprem yönetmeliklerine göre hazırlanmış. Savcılık soruşturması kapsamında Karadeniz Teknik Üniversitesi tarafından hazırlanan raporda binanın yönetmeliğe uygun inşa edildiği, demir ve beton kalitesinin yeterli olduğu ve binanın yıkılmasında “asli sorumlu” kimsenin bulunamadığı belirtiliyor. Konya Teknik Üniversitesi’nin raporu da buna paralel: “Deprem bu kadar şiddetli olmasaydı, bina yıkılmazdı”&nbsp;sonucuna ulaşılmış.Sorumlu yok. Deprem şiddetliyse, yapacak hiçbir şey yok bu görüşe göre…Kahramanmaraş depremlerinin ardından açılan davalarda sanık sandalyesinde müteahhitler ya da yapı denetim elemanları yer alıyor. Aslında 1999’dan çok da farklı değil. Tek fark, o günkü hukuki karmaşanın bugün biraz daha az olması.O gün zamanaşımı sürelerinin nasıl hesaplanacağı bile belirsizdi ve bu nedenle davaların üçte ikisi zamanaşımı ile sonuçlandı. Ancak artık Yargıtay içtihatları net. Zamanaşımı süresi, deprem anından itibaren başlıyor.Sorun daha çok davaların "bilinçli taksir" mi yoksa daha fazla ceza gerektiren "olası kast" düzenlemesinden mi açılacağında düğümleniyor. Savcıların genel tercihi, “bilinçli taksir.”Ancak sistemi değiştirecek davalar, 1999’da olduğu gibi bugün de açılamıyor.Kahramanmaraş depreminin ardından hazırlanan otopsi raporlarında ölüm nedeni, “deprem” olarak belirtiliyor. Oysa depremin ardından en çok konuşulan konu, yardımın ulaşmaması, insanların günlerce enkaz altında kalmasıydı. Kimi soğuktan, kimi iç kanamadan, kimi açlıktan günler sonra öldüler. Ancak yardımın geç gelmesinden kaynaklı öldüklerini gösteren bir kanıt yok. Otopsi raporları bunu doğrulamıyor. Bu nedenle AFAD’a karşı açılmış bir dava bulmak mümkün değil.Yine ihmalden kaynaklı olarak Cumhurbaşkanlığı, İçişleri Bakanlığı aleyhine açılan tazminat davaları da mahkemeler tarafından “hasım olmadıkları” gerekçesiyle geri çevriliyor.Binaların yapıldığı zemin, imara açılan alanlar, riskli alan olmaktan çıkartılan bölgeler konusunda da tek bir soruşturma yok. Yıkılan kamu binaları konusunda da hakkında dava açılan kamu görevlisi bulunmuyor.Deprem ve sonrasına ilişkin tablo bu.&nbsp;Öncesine ilişkin tablo da parlak değil.Türkiye’deki sistem, binaların depreme dayanıklılığı konusunda yapı denetim firmalarına dayanıyor. Bir yapı denetim firmasının, farklı alanlarda uzman mühendisler çalıştırması zorunlu. Tek bir mühendisin bütün binaya onay vermesi mümkün değil. Ancak koşullar düşünüldüğünde yapı denetim firmaları da bu maliyeti karşılamakta güçlük çekiyor. Bu nedenle kullanılan yöntem "diploma kiralama." Genellikle genç ya da emekli mühendislerin diplomaları kiralanıyor. Alandaki bir uzman, tabloyu şöyle anlatıyor:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(9, 9, 9); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(9, 9, 9); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Yapı denetim kahvehaneleri bile var. Burada insanlar iş bekliyor. Daha önce yapı denetim firmalarına, denetledikleri inşaatın bedelinin yüzde 8’i kadar ödeme yapılıyordu. Bu rakam yüzde 1,5’a kadar düştü. Komik rakamlar alıyorlar denetçi mühendisler. Ya da diyelim ki firmaya yüklü ödeme yapılacak. Yapı denetim maliyetini, müteahhit ödüyor. O da nakit ödemek istemiyor. Anlaşmalar yapılıyor. Yapı denetimi karşılığında denetimi yapan firmaya daire veriliyor. Düşünün, o firma bir biçimde para kazanmak zorunda. Ya o daireyi ya denetim ücretini alacak. Nasıl alacak? 75 yaşında mühendise, git 75 katlı binayı denetle deniyor. Asansör yok. Her kata ayrı ayrı çıkması lazım. Fiziken mümkün değil. Zaten onay vermemesi hâlinde bunu alma ihtimali yok. Denetim sisteminin işlemesi mümkün değil. Her şey kağıt üzerinde ilerliyor.”</blockquote>Rakamlar da denetimsizliği ortaya koyuyor. Türkiye’de müteahhit olmak, 1999’daki kadar kolay. 1999 depreminin simge ismi, Veli Göçer bile yeniden müteahhitlik belgesi alabildi. Türkiye’deki müteahhit sayısının 500 bin civarında olduğu belirtiliyor. Üstelik bu sayı sadece belgeli müteahhitlerden oluşuyor. Buna karşılık 180 bin inşaat mühendisi var. Yapı denetim firmalarının da mühendislerden oluşması gerektiği düşünülürse denetimsizlik zaten ortaya çıkıyor.Bugün İstanbul Taksim’de, ortalama bir binanın gerçek anlamda güçlendirme bedeli, müteahhit firmalar tarafından “50 bin dolar” olarak ifade ediliyor. Binanın yıkılıp yapılması için de 80-100 bin dolar arası bir fiyat biçiliyor.İnsanlar ikilemde… Depreme karşı dayanıklı bir evlerinin olması için başka bir kentteki yeni daire fiyatına yakın bir rakam ödemeleri gerekiyor. Bu rakamı ödemeleri hâlinde, evleri olası bir depremde ayakta kalsa bile sonrasında ne yapabileceklerini de bilmiyorlar.Zira denetim sorunlu, kurtarma faaliyetleri sorunlu, trafik sorunlu.Depreme gerçek anlamda hazır olabilmek için sistemi baştan sona değiştirmek, sorumluları tek tek işaret etmek gerektiği, 1999’dan bugüne net biçimde görülüyor. Ancak popülizm ve iktidar mücadelesi, bütün bunlara karşı hep galip geliyor.

Spektrum

Depreme gerçek anlamda hazır olabilmek için sistemi baştan sona değiştirmek, sorumluları tek tek işaret etmek gerektiği, 1999’dan bugüne net biçimde görülüyor. Ancak popülizm ve iktidar mücadelesi, bütün bunlara karşı hep galip geliyor.

Ne İstanbul ne Türkiye depreme hazır

6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinin üzerinden bir yıl geçti. Deprem kentlerinde yakınlarını kaybedenler, öyle vahim olaylar yaşadılar ki depremin birinci yılı en çok, yaslarını bile tutmaya fırsat bulamadıklarını ortaya koydu.Deprem bölgesinde halen devam eden sorunlar; adalet mücadelesi, barınma krizi, belirsizlik, kayıplar, yaralıların tedavileri, geçim sıkıntısı diye uzayıp gidiyor. Bu başlıkların her birinin içini uzun yazı dizileriyle doldurmak mümkün. Ancak depremin vurduğu kentleri gördüğünüzde, ilk gün olduğu gibi bugün de Hatay'ın durumundan özellikle bahsetmek şart.Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın belediye ile merkezî iktidarın farklı partilerde bulunmasıyla açıkladığı Hatay'ın "garip ve mahzun" hâli, aslında bir hakikat. Erdoğan’ın sözleri bu anlamda sadece geleceğe yönelik bir "uyarı" değil, aynı zamanda mevcut durumun ifadesi de.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Hatay’ın belirsizliği</h2>1999 depremini yaşayan veya o depremin vurduğu kentleri görenler için basit bir kıyaslama yapmak, Hatay'ın hâlini anlamayı kolaylaştırabilir.Maraş, Adıyaman, Malatya gibi 6 Şubat depreminde yıkılan kentler, 1999 depreminde yıkımın büyük olduğu kentlerle benzer bir görünüme sahip. Hatay'ın yaşadığı yıkım ise Türkiye'nin deprem tarihindeki hiçbir görüntüyle örtüşmüyor.&nbsp;Büyük bir savaşta yerle bir edilmiş, öylece bırakılmış bir kent görünümü var Hatay'ın…Ve gelinen noktada en büyük sorun belirsizlik.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bir yılda yaşananlar</h2>Hatay'da depremden hemen sonra bir arama-kurtarma skandalı&nbsp;yaşandı. AFAD, diğer deprem kentlerinde de gecikmişti, ancak üç gün boyunca Hatay'da ve özellikle merkez ilçesi Antakya'da hiç yoktu. Bugün hâlâ Antakya'da herkes, devletin o üç gün boyunca nerede olduğunu soruyor; aksini savunanlara hiçbir yardım gelmediğini kanıtlamaya çalışıyor.Felaketin büyüklüğünün elbette farkındalar, ancak öfkenin nedenleri "yapılabilecekken yapılmayanlarda" birleşiyor.Sorulardan biri hâlâ, askerin neden sokağa çıkartılmadığı.&nbsp;Kışlaya 50 metre mesafede olan yıkılan evlerden gelen yardım çağrılarına bile üç gün kayıtsız kalındığını anlatıyor Antakyalı ve İskenderunlular.İş makinelerinin bir bölümünün kent girişinde durdurulmasının&nbsp;nedenlerini sorguluyor.&nbsp;Ve bütün bunların neden yaşanmamış sayıldığını, yok sayıldığını anlamak istiyorlar. En büyük öfke, yaşananların yalanlanmasına…İskenderun, Antakya ve Kırıkhan devlet hastaneleri depremde ya yıkıldı ya da çalışamaz hâle geldi. Bu nedenle insanlar yaralılarının başında duramadı. Depremin ardından Antakyalılar, depremde veya savaşta mutlaka ayakta kalması gereken hastanelerin neden yıkıldığını&nbsp;sorgulamaya başladı.&nbsp;Kayıplar meselesi de o günlerde ortaya çıktı. Yüzlerce insanın yakını enkazlardan çıkmadı. Devletin bu kayıpları kabul etmeyip, kayıp bulunmadığını açıklamasına, TBMM'de bu konuda komisyon kurulması girişimlerinin reddedilmesine büyük öfke var.Önce çadır, sonra konteyner krizleri de Antakya'da diğer kentlere oranla daha büyüktü. Şimdi ise özellikle ana caddelerde çadır görülmemesi için insanların eşyalarını koydukları çadırların zorla kaldırılması krizi yaşanıyor.Konteynerlerde geçen bir yıl, özellikle kadınlar için daha büyük güçlüklere yol açmış. Yapılan araştırmalar hijyenden beslenmeye kadar uzanan bir dizi soruna işaret ediyor. Kadınların konteynerlerde yaşanan taciz ve tecavüzlerle ilgili anlatımları da dehşet verici. Bunları sonuçları yakın zamanda açıklanacak Sosyal Haklar Derneği raporunda görmek mümkün olacak.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Barınma krizi</h2>Antakya'da kiralar, Türkiye ortalamalarına yakın. Depremzedeler, kentte kalan az sayıdaki sağlam eve çıkabilecek maddi imkanlara sahip değil.Bir de konteynerden çıkmaları hâlinde devletin depremzedeler için açıkladığı olanaklardan yararlanamama&nbsp;endişesi var.Resmî rakamlara göre 23 bin kişinin hayatını kaybettiği Antakya'da ikametgah sorunu nedeniyle 16 bin kişinin ailesine depremzede yardımı yapıldığına yönelik tespitler de bu endişenin temel kaynağı.Uzmanların "az hasarlı", "orta hasarlı" raporu verdiği, yıkıma uğrayan mahallelerdeki az sayıda bina halen ayakta, ancak insanlar bu binaları yaptırmaya cesaret edemiyor. Zira rezerv alan ilan edilen bu bölgelerde devlet, hasar durumuna bakmaksızın istediği binayı kamulaştırıp yıkma hakkına sahip.İnsanlara yıkılıp yıkılmayacağı konusunda da bir açıklama yapılmıyor. Bu nedenle evi ayakta kalan da konteynerlerde yaşamaya mahkum edilmiş durumda.TOKİ, Hatay'daki hasar gören konut sayısını 254 bin&nbsp;olarak açıkladı. Bugüne kadar yapımı tamamlanmış ya da kısa vadede tamamlanacak konut sayısı ise sadece 10 bin 418. Hatay'da planlanan konutların sadece %4’ü yapılmış durumda.&nbsp;Bu, bütün deprem kentleri arasında en düşük oran.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Türkiye'nin deprem çaresizliği</h2>Hatay üzerinden Türkiye'ye de bakmak gerekli. İstanbul depremi yıllardır gündemden düşmemesine rağmen, gerekli önlemlerin henüz alınamadığı ortak bir tespit.Ancak 6 Şubat depremlerinden sonra açılan dava ve soruşturmalar, önlemlerin alınamayacağının da işareti gibi.Türkiye genelindeki mimar ve inşaat mühendisi sayısı 200 bini bulmuyor. Buna karşılık kayıtlı müteahhit sayısı 450 bin civarında. Kayıtsız biçimde inşaat yapan müteahhit sayısı&nbsp;da onbinlerle ifade ediliyor.Yapı denetim uzmanlığı bu noktada kritik. Zira bir binanın kriterlere uygun yapılıp yapılmadığını, güçlendirilip güçlendirilmediğini bu uzmanlar belirliyor ve onay veriyor.Ancak bu sistemin ne kadar sağlıklı işlediği de tartışmalı. Zira yapı denetim uzmanlarına ödenecek para, toplam maliyetin %8'inden %1,5'ine kadar düşürüldü. Bir yapı denetim firmasının bu parayı alabilmesi de işin bitmesine bağlı. Firmanın onay vermediği bir işten para kazanması mümkün değil.Firmalar genellikle iş bulamayan yeni mezun ya da emekli mühendislerle çalışıyor. İdare, kimin hangi binayı denetleyeceğine "havuz" sistemiyle karar veriyor. Buna göre misal 70 yaşın üzerinde bir yapı denetim uzmanı mühendis, 40 katlı bir binanın denetlemesini yapmakla görevlendirilebiliyor. Bu 40 katı ne kadar sürede, nasıl denetleyeceği, fiziken buna uygun olup olmadığı da belirsiz.Götürü usulü çalışan, iyi para kazanabilmek için bir ay içinde birden fazla iş bitirmesi gereken inşaat işçisi ve ustaları da mühendis ya da yapı denetim uzmanını dinlemeden, bildiği yöntemle iş yapıyor.Uzmanlara göre, bu sistemin denetlenebilmesinin tek yolu ruhsat süreci. Binaya elektrik, su bağlanmadan, bina ruhsatlandırılmadan satışı mümkün değil.Bu nedenle deprem bölgesindeki soruşturmalar önemli.&nbsp;Deprem bölgesinde açılan davaların hiçbirinde&nbsp;kamu görevlisi bir sanık yargılanmıyor. Belediye başkanı, belediye meclis üyesi gibi isimlerin yargılandıkları davalar ise denetimsizlikten değil, bu isimlerin de müteahhitlik yapmalarından kaynaklanıyor.Uzmanlar tam da sistemdeki açmazlar nedeniyle depremden sonra kamu görevlileri ve siyasetçiler hakkında işlem yapılmasının önem taşıdığını söylüyor. Bu durumda benzeri görevde bulunanların hem denetim görevini tam yapacaklarının hem de sistemi değiştirmeye yönelik adımlar atacağının altını çiziyor.Buna karşılık deprem bölgesinden gelen haberler, davaların tam aksi yönde açıldığını gösteriyor. Son olarak Antakya Ilgım Apartmanı davasında, binanın çökmesi sonucu 85 kişinin hayatını yitirmesine karşılık, Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden gelen rapor şaşkınlık yarattı. Raporda, 6-7 yıl önce yapılan binanın yönetmeliklere uygun inşa edildiği, bu nedenle çökmesinden dolayı asli kusurlu kimsenin bulunmadığı&nbsp;vurgulandı.

6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinin üzerinden bir yıl geçti. Deprem kentlerinde yakınlarını kaybedenler öyle vahim olaylar yaşadılar ki depremin birinci yılı en çok, yaslarını bile tutmaya fırsat bulamadıklarını ortaya koydu.

GÖKÇER TAHİNCİOĞLU ile ilgili hikayeler